فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از مقاله  :

 مقدمه

 گفتار کم نظيرترين و متداول ترين عملکرد انسان است. گفتار به علت عموميتش در بين انواع شاخه هاي ديگر ارتباطات، تقريبا جوهر زندگي ما موجودات اجتماعي به شمار مي رود. ارتباط گفتاري مهمترين رفتار انسان و بنيان تاثير متقابل اجتماعي را به وجود مي آورد. زندگي حقيقي ما مانند يک ميز گفتگوي بزرگ است و ما چه بخواهيم و چه نخواهيم، بناچار يکي از شرکت کنندگان دور اين ميز گفتگو هستيم. چگونگي ارتباط ما با شرکت کنندگان دور اين ميز نه تنها مي تواند کيفيت آينده زندگي ما را تعيين کند بلکه همچنين تعيين مي کند که موفق يا ناموفق خواهيم بود. بي ترديد تسلط بر هنر برقراري ارتباط با ديگران موضوعي است كه در تمامي شئون زندگي انسان اثرگذار است . هنر برقراري ارتباط موثر از مسائل مختلف تربيتي ، اجتماعي ، فرهنگي ، سياسي ، اخلاقي و مذهبي و ... محيط فرد اثر مي پذيرد . در اين جزوه به نقش سخن و سخنوري و روشهاي مطلوب سخن گفتن ، اجزا و ابزار لازم براي سخنوري و گويش ها و روشهاي شناسايي مخاطبان و نحوه اثرگذاري در مخاطبان و جايگاه سخنوري و تبليغ در اسلام و مسائلمرتبط ديگر بحث شده است .

جايگاه سخن و سخنوري

انسان، موجودي متفكر و اجتماعي است. او در ارتباطات اجتماعي خود با ديگران تعامل دارد، به داد و ستد فكري، احساسي و...     مي پردازد و پيامهاي خويش را با روشهاي مختلف، مانند: اشاره، نوشتن، گفتن و تصوير به ديگران مي رساند. از اين ميان، مهم ترين و شايد بي بديل ترين ابزار آدمي براي انتقال پيامهايش زبان است.رسانه هاي متنوع و ابزارهاي ارتباطي فراواني در دوران معاصر و در عصر ارتباطات، پا به عرصه وجود گذاشته تا انسان را در           پيام رساني ياري دهند؛ اما به هيچ وجه نتوانسته اند جاي سخن را بگيرند و يا اعتبار آن را كاهش دهند.فيلم، سينما، فضاي مجازي اينترنت، محصولات هنري و ديگر وسايل ارتباط جمعي با همه قدرت و اهميت و ارزشي كه دارند، هيچ گاه نمي توانند عرصه را بر شيوه بي بديل و سنتي تبليغ؛ يعني سخنراني، تنگ كنند و يا به جاي آن بنشينند.سالهاست كه افراد زيادي، تفاوتهاي موجود ميان رسانه ها را بررسي کرده اند. مارشال مك لوهان، نخستين كسي بود كه به شيوه اي متقاعد كننده، رسانه ها را به دو قسمت تقسيم كرد و مدعي شد رسانه يا گرم است و يا سرد. او رسانه هاي همه حسي را سرد و رسانه هاي تك حسي را گرم مي داند. وي رسانه هاي گرم را شامل ابزارهايي بر مي شمرد كه قادرند مفهوم منظور را به كمك ذهن و تخيل مخاطب كامل كنند؛ اما رسانه هاي سرد نمي توانند چنين امكاني را براي مخاطبانشان فراهم سازند. به اين ترتيب، راديو گرم است؛ چون شنونده سعي مي كند آنچه را مي شنود با تصورات خود در ذهنش تكميل كند. در مقابل، تلويزيون، رسانه سرد است؛ چون همه چيز را به بيننده نشان مي دهد و جاي فعاليت چنداني براي وي نمي گذارد.سخنراني، بيشتر با بعد شنيداري انسان مرتبط است؛ از اين رو بيش از رسانه هاي ديداري، انسان را به تفكر، درك و فعاليت ذهني وا مي دارد. همچنين باعث افزايش قدرت انديشه مي شود و براي درك مفاهيم عميق، مناسب تر است.

حتي مي توان گفت كه سخنراني، بهتر از رسانه گرمي مثل راديو و يا يك متن نوشتاري مخاطب را متقاعد مي کند و مطالب مورد نظر را به وي منتقل مي سازد. گزارش ذيل، شاهدي بر اين مدعا است:«در سالهاي دهه 1930 م انديشمنداني چون: دابليو. اچ، ويلكي، فرانكلين توور، هدلي كانتريل، كوردون آلپرت، يك آزمايش انجام دادند، آنها گروههايي «جور شده» از دانشجويان را در برابر مباحث مشابهي قرار دادند كه محور آنها جنگ، مذهب و ساير موضوعهاي بحث انگيز بود. گروه اول در برابر سخنراني مي نشستند و گروه ديگر، همان سخنراني را از راديو مي شنيدند و گروه سوم آن را به صورت چاپ شده مي خواندند. آن گاه همه را آزمايش کردند تا ببينند تغيير نگرش يا گرايش آنها چگونه است. نتايج در تجربه هايي كه به طور متوالي، يكي پس از ديگري صورت پذيرفت، همواره ثابت بود. سخنراني رو در رو مجاب كننده تر از راديو و راديو مجاب كننده تر از متن چاپي بود.»در كنار همه اين مباحث، نبايد از ارتباط روحي بين گوينده و شنونده در سخنراني و تبليغ چهره به چهره و آثار معنوي و مثبت آن ـ كه قابل مقايسه با ديگر رسانه ها نيست ـ غافل بود.به ياد داشته باشيم كه سخنراني مؤثر، عاملي اساسي براي معرّفي و تثبيت جايگاه اديان، فرقه ها، گروههاي سياسي و رهبران ديني و اجتماعي است. راهبراني كه در سخن و سخنوري توفيق بيشتري دارند، از مقبوليّت بيشتري نيز برخوردارند. آنان بهتر از ديگران مي توانند از حريم ارزشهاي اجتماعي، ديني و سياسي خويش دفاع كنند و يا با تيرهاي نافذ سخن، افكار جهل آلود را هدف بگيرند. در حقيقت برخي سخنان از تيرهاي جنگجويان تأثيرگذارترند؛ چنان كه امام علي عليه السلام مي فرمايد: «رُبَّ كَلامٍ اَنْفَذَ مِنْ سِهامٍ»؛ چه بسا سخني كه تأثيرش از تيرها [ي نافذ] افزون تر است.»و چه زيبا در اهميت و جايگاه سخنوري سروده اند كه:

به گوينده گيتي، برازنده است                              كه گيتي به گويندگان زنده است

تعريف سخنراني

بشر از دير زمان‌ با فن‌ سخنوري‌ يا خطابه‌ آشنا بوده‌ و براي‌ پيشبرد مقاصد خود و اقناع‌ديگران‌ از نيروي‌ خدادادي‌ استفاده‌ مي‌ كرده‌ است‌ . آدمي‌ از آن‌ زمان‌ كه‌ زندگي‌اجتماعي‌ خود را آغاز كرده‌ و جوامع‌ را تشكيل‌ داده‌ ، براي‌ بيان‌ مقاصد و هم‌ آهنگ‌كردن‌ خود با اجتماعي‌ كه‌ در آن‌ مي‌ زيسته‌ به‌ سخن‌ گفتن‌ پرداخته‌ است‌ و بر اساس‌اعتقادات‌ ديني‌ ، كلام‌ موهبتي‌ آسماني‌ است‌ كه‌ از طرف‌ خداوند به‌ بندگان‌ عطا گرديده ‌و سبب‌ برتري‌ آدمي‌ از ديگر حيوانات‌ شده‌ است‌ .تاکنون تعاريف زيادي درباره خطابه و سخنراني ارائه کرده‌اند. نگاهي گذرا به اين تعريفها نشان مي دهد که هر کسي با برداشت خود از خطابه و هدفش از آن، قيودي را در تعريف آورده است. بعضي هدف از آن را فقط اقناع مخاطب دانسته و برخي در کنار اقناع انديشه به تحريک احساس نيز توجه کرده اند. عمده تعاريف، متأثر از تعريف ارسطو در خطابه است. او با توجه به شرايط زمان خود آن را تعريف کرده است؛ در آن دوران خطابه را بيشتر براي قانع‌کردن ديگران به کار مي گرفتند.بعضي فقط خطابه را تعريف کرده اند؛ در حالي که خطابه، يکي از شکلهاي اجرايي سخنراني است. آنچه ما در اين کتاب در پي تعريف آنيم، سخنراني ديني است که اعم از خطابه است و با توجه به ويژگيها، شرايط و اهداف خاص خود بايد تعريف شود.به هر روي، پيش از تعريف سخنراني ديني، بيان برخي تعاريف ارائه‌شده براي خطابه و سخنراني، خالي از لطف نيست؛ براي نمونه به موارد ذيل مي توان اشاره کرد:

1. « خطابه، فن تصرّف در عواطف و عقول مخاطبان از رهگذر الفاظ فصيح و جملات بليغ، براساس مشافهه، به منظور اقناع عقل و احساس شنوندگان و ترغيب آنان به سوي هدفي [است] که سخنور در نظر دارد.»

2. « خطابه، صناعتي است که توسط آن بتوان در هر امري از امور جزئي، ديگران را در حدّ امکان اقناع نمود.»

3. خطابه « سخني است به صورت نثر تأليف يافته که به وسيله آن، يک نفر جماعت را به قصد اقناع، مورد خطابه قرار مي دهد.» - خطبه کردن ؛ بر سر منبر در اماکن مقدسه پس از حمد و ثناي خدا و مدح پيغمبر ذکر سلطان يا خليفه وقت با بزرگي کردن : ما بتن خويش بمسجد آدينه خواهيم آمد تا اميرالمؤمنين را خطبه کنيم . (تاريخ بيهقي ). و رسولي نامزد شود از درگاه عالي و منشور ولايت اگر راي عالي ارزاني دارد و خلعتي با وي باشد که بنده بنام خداوند خطبه کرده است تا قويدل شود و اين ولايت که بنده خداوند خطبه کرده است ، بتمامي قرار گيرد. (تاريخ بيهقي ). امير گفت : خليفه را چه بايد فرستاد. احمد گفت بيست هزار من نيل رسم رفته است خاصه راو پنج هزار من حاشيت درگاه را و نثار بتمامي که روز خطبه کردند. (تاريخ بيهقي ).

بنگر که خلق را بکه داد و چگونه گفت                          روزي که خطبه کرد نبي بر سر غدير              

4. « فن سخنوري به مجموعه اصول و قواعدي گفته مي شود که سخنور با استفاده از آن در ذهن مستمعان خود تأثير لازم را به جا گذارد و به مقصودي که دارد برسد.»

5. « سخنوري يا خطابه، فني است که به وسيله آن؛ گوينده، شنونده را با سخن خود اقناع و بر منظور خويش ترغيب مي کند.»

6. سخنوري‌ فن‌ اقناع‌ و ترغيب‌ است‌ به‌ وسيله‌ سخن‌ ، و غرض‌ از آن‌ بدست‌ آمدن‌ اين‌دو نتيجه‌ است‌ پس‌ بايد گفت‌ موضوع‌ علم‌ سخنوري‌ چيزي‌ است‌ كه‌ بوسيله‌ آن‌ غرض‌ ازسخنوري‌ حاصل‌ مي‌ شود يعنـي‌ سخن‌ گوينده‌ را بــاور مي‌ كند و بر منظوراو برانگيخته‌ مي‌ شود.

7. در تعريف‌ سخنوري‌ علماي فن‌ معتقدند كه‌ بوسيله‌ اين‌ فن‌ گوينده‌ شنونده‌ را از مطالب‌خود آگاه‌ كند يا وي‌ رابه‌ سخنان‌ فصيح‌ و بليغ‌ خود قانع‌ سازد يا به‌ كاري‌ راغب‌ نمايد .

6. گزارش‌ شفاهي‌ يا سخنراني‌ عبارت‌ است‌ از انتقال‌ عقايد و آرا از طريق‌ بيان‌ و صحبت‌كردن‌ در ميان‌ تعريفهاي‌ ارائه‌ شده‌ تنها تعريف‌ دوم‌ است‌ كه‌ به‌ سخن‌ صفت‌ فصيح‌ و بليغ‌ داده‌ وآن‌ را از كلام‌ عادي‌ متمايز ساخته‌ است‌ زيرا سخنوري‌ يكي‌ از فنون‌ ادبي‌ است‌ و با سخن‌گفتن‌ عادي‌ و محاوره‌ فرِ دارد . در سخنوري‌ اين‌ نكته‌ مورد بحث‌ قرار مي‌ گيرد كه‌گوينده‌ بايد از چه‌ اصول‌ و قواعدي‌ پيروي‌ كند و كلام‌ را به‌ چه‌ ترتيبي‌ بگويد كه‌ علاوه‌ بررساندن‌ مقصود ، شنونده‌ را به‌ درك‌ آن‌ علاقمند سازد و او را آماده‌ پذيرش‌ سخن‌ خودكند . البته‌ نخستين‌ كار هر سخنران‌ تأثير نهادن‌ در قلب‌ و روح‌ شنونده‌ ، براي‌ بر آوردن‌مقصود خاصي‌ و ديگري‌ آگاهي‌ از تكنيكهايي‌ كه‌ براي‌ گذاشتن‌ چنين‌ تأثيري‌ لازم‌ است‌ارسطو هنر سخنوري‌ را اينگونه‌ تعريف‌ مي‌ كند : هنر سخنوري‌ را مي‌ توان‌ توانايي‌بكارگيري‌ روشهاي‌ قانع‌ كردن‌ مخاطب‌ در هر مورد تعريف‌ كرد . اين‌ كاري‌ است‌ كه‌ ازساير هنرها ساخته‌ نيست‌ هر هنر يا علمي‌ مي‌ تواند مقوله‌ هاي‌ خاص‌ خودش‌ را به‌مخاطب‌ بقبولاند مثلاً علوم‌ پزشكي‌ مردم‌ را قانع‌ مي‌ كند كه‌ چه‌ چيزبراي‌ سلامتي‌ مفيد وچه‌ چيز مضر است‌ اما ما به‌ هنر سخنوري‌ به‌ عنوان‌ قدرت‌ به‌ كارگيري‌ روشهاي‌ ترغيب‌ وقانع‌ كردن‌ مخاطب‌ تقريباً در هر زمينه‌ اي‌ مي‌ نگريم‌ بر اساس‌ مطالب‌ مذكور مي‌ توان‌سخنوري‌ را چنين‌ تعريف‌ كرد : « فن‌ سخنوري‌ به‌ مجموعه‌ اصول‌ و قواعدي‌ گفته‌ مي‌ شود كه‌ سخنور با استفاده‌ از آن‌ درذهن‌ مستمعان‌ خود تأثير لازم‌ را بجا مي‌ گذارد و به‌ مقصودي‌ كه‌ دارد برسد »

انواع سخنراني

     سخنراني برنامه ريزي شده  Programmed Lecture

در اين روش که براي آموزش تعداد نسبتاً زيادي فراگير به کار مي رود از شيوه سخنراني، بحث گروهي و پرسش و پاسخ در قسمت ...